فصل6: سال ۸۹ بود که بحث نظارت بر نمایندگان مجلس در دیدار نمایندگان مجلس هشتم با رهبر معظم انقلاب از سوی ایشان مطرح شد، بعد از آن و در سال ۹۱ بود که قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان تصویب و در پی آن هیات نظارت بر رفتار نمایندگان تشکیل شد، هیاتی که مهم ترین دستور کارش نظارت بر امور مربوط به نمایندگان در دوران نمایندگی تعریف شد.
امروز اما و با گذشت ۷ سال از تشکیل آن، فعالیت هیات نظارت بر رفتار نمایندگان در سیبل انتقادات قرار گرفته به طوریکه گفته می شود اقدامات این هیات تاکنون خروجی قابل قبولی نداشته به طوریکه افکار عمومی شاهد واکنش موثری از سوی این هیات در برخورد با پرونده‌هایی که به آن ارجاع شده نبوده است.
هیات نظارت بر رفتار نمایندگان در حالی وظیفه نظارت بر عملکرد نمایندگان مجلس را بر عهده گرفته که ترکیب آن را "یکی از نواب رئیس، روسای کمیسیون های قضایی وحقوقی و اصل نود و چهار نفر از نمایندگان" تشکیل می دهند؛ همین نظارت نمایندگان بر نمایندگان، هیات را از مسیر اصلی عملکردی خود منحرف کرده است. موضوعی که مسعود پزشکیان رئیس هیات نظارت بر رفتار نمایندگان هم در گفت و کویی آن را تایید کرده و گفته است: «ساختار در هیات نظارت بر رفتار نمایندگان، نظارت نماینده بر نماینده است که از نظر علمی این شدنی نیست؛ علت اینکه بسیاری از مشکلات حل نمی شود همین است، مثلاً ما پزشکیم و می‌خواهیم برای خودمان تصمیم بگیریم، معلوم است که کاری انجام نمی‌دهیم که خودمان زیاد خراب شویم.»
هیات نظارت تحت تاثیر فضای رفاقت
علاوه بر ترکیب اعضای هیات نظارت که به محل انتقاد تبدیل شده است، ساختار عملکردی این هیات هم در نوک پیکان حملات قرار دارد به طوریکه گفته می‌شود عملکرد این هیات بیشتر تحت تاثیر رفاقت‌ها و فضای همکاری قرار گرفته تا اجرای عدالت. تعیین تکلیف نشدن پرونده‌های ارسالی به هیات نظارت، اطاله در رسیدگی‌ها و مماشات در بررسی پرونده ها از مصادیقی است که گفته می شود در نتیجه رفاقت های موجود بین اعضای هیات نظارت با سایر نمایندگان بروز کرده است.
جواد آرین‌منش نماینده سابق مجلس معتقد است: «قطعا عملکرد این هیات هفت نفره نیازمند بررسی و مطالعه بیشتری است تا مشخص شود کارکرد هیات نظارت تحت تاثیر رفاقت و فضای همکاری قرار گرفته یا اینکه واقعا عدالت را اجرا کرده است.»
برخی منتقدان براین اعتقادند که برای تصمیم گیری درست، باید گروه مستقلی بر نمایندگان نظارت داشته باشد تا چنین شائبه‌هایی پیش نیاید اما اعضای هیات نظارت بر رفتار نمایندگان آن را غیرممکن می دانند و در توضیح علت آن می گویند: «با توجه به اینکه مقام معظم رهبری اذعان داشتند ترکیب هیات نظارت بر رفتار نمایندگان را تنها نمایندگان مجلس شورای اسلامی تشکیل دهند، نمی‌توانیم افرادی غیر نماینده به هیات نظارت بیفزاییم.»
با این حال اعضای هیات نظارت ساختار فعلی را دارای نواقصی دانسته که منجر به ضعف عملکرد آن شده است. علیرضا سلیمی از اعضای هیات نظارت بر رفتار نمایندگان چندی پیش با تایید این موضوع از تلاش ها برای اصلاح آیین نامه داخلی مجلس با هدف تغییراتی در عملکرد هیات نظارت بر رفتار نمایندگان خبر داده و گفته بود: «طرحی در این زمینه در حال آماده شدن است که بعد از تدوین تقدیم هیات رئیسه مجلس خواهد شد.: با این وجود اما تاکنون خبری از ارسال این طرح به هیات رئیسه مجلس نرسیده است.
انفعال هیات نظارت صدای همه را درآورد
اگرچه هیات نظارت بر رفتار نمایندگان با هدف راه اندازی مکانیزم "خود نظارتی" در مجلس تشکیل شد اما آنچه بیش از همه عملکرد این هیات را با انتقاداتی مواجه کرده انفعال در برابر موضوعات و مباحثی است که پیرامون نمایندگان مجلس مطرح می شود، انفعالی که باعث شده هیات نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس عملا به هیات رسیدگی به شکایات تبدیل شود. منتقدان بر این نظرند همین شیوه، هیات نظارت را در موضع ضعف قرار داده به طوریکه امکان هرگونه ابتکار عمل را از آن گرفته است، این در حالی است که انتظار می رود هیات به عنوان مجموعه ای فعال و در جایگاهی تاثیرگذار نسبت به ایجاد شائبه ها درباره نمایندگان ورود کرده و پاسخی روشن به افکار عمومی بدهد.
جمالی نوبندگانی با تایید چنین نقصی در عملکرد هیات نظارت می گوید: «هم اکنون هیات محدود به رسیدگی به شکایات شده این در حالی است که شرایط باید به گونه ای باشد که حتی وقتی به هیات نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس گزارش شکایتی واصل نشود و هیات از طرق مختلف متوجه انجام رفتاری شود که از سوی نماینده ای رخ داده و خلاف شئونات و وظایف نمایندگی است بتواند به موضوع ورود کرده و اقدامات پیشگیرانه داشته باشد که هم اکنون چنین نیست.»
انتقاد به محرمانه بودن گزارشات
محرمانه بودن نحوه رسیدگی و نتیجه بررسی‌ها نیز از دیگر مواردی است که عملکرد هیات نظارت بر رفتار نمایندگان را در مرکز انتقادات قرار داده است به طوریکه گفته می شود رفتار هیات نظارت با برگزاری جلسات پشت درهای بسته، این شائبه را ایجاد می‌کند که هیات در تلاش است تا بر اقدامات و اظهارات نادرست احتمالی نمایندگان سرپوش بگذارد.
مخالفان محرمانه بودن جلسات هیات نظارت بر این باورند که اطلاع رسانی از عملکرد هیات نظارت بر رفتار نمایندگان کورسوی امیدی از اعتقاد مسوولان به لزوم شفاف سازی و روشنگری را ایجاد خواهد کرد این در حالی است که اگر بنا باشد که هیات پشت درهای بسته جلساتی برگزار کند و رسانه‌ها از محتوای آن جلسات اطلاعی نداشته باشند یا قطره چکانی و گزینش شده به آنها اطلاعات داده شود، نمی‌توان امیدی به اصلاح رفتارهای احتمالی نادرست برخی از نمایندگان و عمل به توصیه "خودنظارتی" داشت.
با همه این توضیحات به نظر می رسد هیات نظارت بر رفتار نمایندگان برای بهبود عملکرد خود علاوه بر اصلاح آیین نامه داخلی نیازمند واکنش هایی سریع تر، صریح تر، قاطع تر و البته قانع کننده تر برای افکار عمومی باشد؛ وظیفه ای که تا امروز دیرهنگام و برای مخاطبان کمتر ملموس بوده است.