فصل6: اظهار نظر تازه از حسن روحانی دوباره بحث مهم اختیارات رییس جمهور را داغ کرده است. بحثی که دو دهه است که در ساختار سیاسی کشور مطرح است، اما هر از گاهی این بحث اوج می‌گیرد. حسن روحانی نیز مانند دو رییس جمهور پیشین یعنی محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد می‌گوید باید از دولت به اندازه اختیاراتش انتظار داشت.

این مبحث کلیدی در دیدار اخیر فعالان سیاسی با رییس جمهور مطرح شده است. روحانی در این دیدار در پاسخ به انتقادات گفت: "وقتی از دولت سوال و مطالبه‌ای می‌شود باید از طرف دیگر بررسی شود که دولت چه مقدار در حوزه‌های مورد سوال دارای اختیار بوده است."


روحانی در ادامه از حوزه سیاست خارجی، فرهنگ و فضای مجازی بعنوان نمونه یاد کرده و تاکید کرد: «باید ببینیم که دولت چقدر در این حوزه‌ها اختیار دارد. باید در حد توان و در حوزه اختیارات رئیس جمهور از دولت مطالبه داشت.»


او سپس از فعالان سیاسی دو جناح کشور خواست تا با "اتفاق نظر و ایجاد همدلی و وفاق شرایط را اداره" کرده و به راه‌حل برای شرایط کنونی کشور رسیده، اما در عین حال گفت: «البته مهم است که چه مقدار از راه‌حل‌ها در اختیار دولت قرار دارد.»

 

روایت‌های فعالان سیاسی حاضر در این جلسه نشان می‌دهد روحانی با صراحت بیشتری از روایت رسمی هم سخن گفته است.


حسین مظفر فعال سیاسی اصولگرا سخنان روحانی در این نشست را اینگونه روایت کرد: «مشکل اصلی این است که شما همه انتظارات را از دولت دارید، ولی باید ببینید دولت چقدر اختیار دارد، دولت نه در سیاست خارجه اختیار دارد، نه می‌داند کجا باید مذاکره کند و مذاکره نکند، کجا ملاقات کند و کجا ملاقات نکند و نه اختیار فرهنگ و صدا و سیما در دست دولت است. همچنین مساجد و تریبون‌های نماز جمعه و مشکل فضای مجازی هم در اختیار دولت نیست لذا چیزی از دولت می‌خواهید که اختیاری ندارد و اختیارات باید با امکانات متناسب باشد.»


حمیدرضا جلایی پور نیز در روزنامه ایران به نقل از روحانی نوشته است: "اوباما رئیس جمهوری امریکا ۱۹ بار از من تقاضای ملاقات کرد؟ ولی دولت اختیار پاسخش را نداشت."


این اولین بار نیست که یک رییس جمهور از میزان اندک اختیاراتش سخن می‌گوید. پیشتر محمد خاتمی رییس دولت اصلاحات نیز در این باره سخن گفته بود. خاتمی اصطلاح مشهور "تدارکاتچی" را برای توصیف جایگاه ریاست جمهوری به کار برد. پس از او محمود احمدی نژاد نیز بار‌ها از اختیارات اندک رییس جمهور سخن گفت و نسبت به آن معترض بود. او همیشه در پاسخ به انتقادات به اختیارات اندکش اشاره کرده است، البته تاکید او بیشتر این بوده که اجازه ندادن کارش را انجام دهد.

واکنش ها
سخنان تازه روحانی واکنش‌هایی را در رسانه‌ها و فضای مجازی برانگیخته است.


امروز حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه کیهان در یادداشتی به رییس جمهور پاسخ داده است. او سخنان روحانی را غیر قابل قبول دانسته و برای اثبات آن چند دلیل ارائه کرده است.


به گفته مدیرمسئول کیهان روحانی باید ابتدا بگوید چه کاری می‌خواسته انجام دهد که نتوانسته و اختیار انجام آن را نداشته است. شریعتمداری همچنین با تاکید بر اینکه "جناب روحانی در تمامی طول چهل سال گذشته یکی از مسئولان بلند‌پایه نظام بوده‌اند"، خطاب به او گفت: "سؤال این است که وقتی می‌دانستید رئیس‌جمهور- به قول خودتان- برای انجام وظایفی که قانون اساسی بر عهده او گذارده است، اختیارات لازم و کافی ندارد! چرا برای تصدی پست ریاست جمهوری نامزد شدید؟!"


حسین شریعتمداری در ادامه با اشاره به سخنان روحانی در تبلیغات انتخاباتی سال ۹۲ که گفته بود: "والله‌العلی العظیم (قسم جلاله) اگر مشکلات این کشور که بسیار و بسیار و بسیار پیچیده است، راه‌حل نداشت کاندیدا نمی‌شدم"، افزود: «آن قسم جلاله با اظهارات شنبه شب شما که ریشه مشکلات را در نبود اختیارات کافی می‌دانید چگونه قابل جمع است؟!"


این فقط روزنامه اصولگرای کیهان نیست که از سخنان روحانی انتقاد کرده است، روزنامه آفتاب یزد نیز دلخوشی از سخنان روحانی ندارد. روزنامه آفتاب یزد به کنایه تیتر زده است "گلایه از حدود اختیارات پس از ۶ سال!". این روزنامه در ادامه نوشته روحانی پس از شش سال به این نتیجه رسیده که مطالبات با حدود اختیارات باید همخوانی داشته باشد، "پس به راستی تکلیف شعار‌ها و وعده‌ها چه می‌شود؟!"


روزنامه آفتاب یزد نزدیک به محمدرضا عارف است، عارف در افطاری رییس جمور با فعالان سیاسی حضور نداشت. برخی رسانه‌ها نارضایتی او را عامل این عدم حضور می‌دانستند، اما او این موضوع را رد و اعلام کرد جلسه‌ای از پیش برنامه‌ریزی شده‌ای داشته است.


اما عارف روز گذشته در در دیدار با اعضای انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه اصفهان از عملکرد روحانی انتقاد کرد و گفت: «دولت‌ها باید به اندازه‌ای وعده بدهند که بتوانند به آن عمل کنند. شرایط دولت‌ها متفاوت است، شرایط دولت اول آقای روحانی با دولت دوم وی کاملا متفاوت است. ما این تفاوت شرایط را درک می‌کنیم، ولی در عین حال خیلی گلایه هم داریم.»

 

به نظر می رسد این سخنان عارف را می توان پاسخی به حرف های روحانی تلقی کرد.


در فضای مجازی نیز سخنان روحانی مورد انتقاد قرار گرفته است. عده‌ای می‌گویند که روحانی با وجود آگاهی از حدود اختیارات خود برای کسب رای، فراتر از اختیارات شعار و وعده داده و حالا که باید به وعده‌ها پاسخ دهد یاد "توان" و "محدوده اختیارات" خود افتاده است.


حسن اسدی زیدآبادی، فعال مدنی در این باره نوشته است: «آقای روحانی می‌فرمایند محدودیت‌های دولت را درک کنید. بسیار خب! شما که با نظام غریبه نبودی؛ شرط انصاف این بود که این حرف‌ها را موقع انتخابات می‌گفتید.»

اختیارات رییس جمهور و چند نکته
جدا از بحث‌های حقوقی پیرامون اختیارات رییس جمهور، چند نکته سیاسی در این باره وجود دارد که قابل تامل است:


۱- سه رییس جمهور اخیر که نسبت به اختیارات ریاست جمهوری معترض بودند یعنی خاتمی، احمدی نژاد و روحانی هر سه در دوره دوم ریاست جمهوری خود در این باره سخن گفته اند. آن‌ها در ۴ سال اول ریاست جمهور کمترین گلایه را از حدود اختیارات خود داشته اند. شاید بتوان گفت فقط محمد خاتمی به صورتی جزیی در مواردی اعتراض کرده بود. احمدی نژاد و روحانی همین اعتراض‌های جزیی را هم نداشتند. اما در ۴ سال دوم ریاست جمهوری هر سه آن‌ها این بحث مطرح شده است. برای این مسئله می‌توان دو دلیل ذکر کرد اول آنکه هر سه آن‌ها برای ادامه دوران ریاست جمهوری خود سعی کردند در ۴ سال اول سخنی در این باره نگویند و دوم اینکه در ۴ سال دوم فشار‌ها به دولت‌ها افزایش یافته و با محدودیت‌های بیشتری روبه رو شدند. نگاهی به وقایع حال و گذشته نشان می‌دهد در ۴ سال دوم همکاری دیگر نهاد‌های قدرت با دولت‌های مستقر کاهش یافته و انتقاد‌ها از آن‌ها افزایش یافته است.


۲- در میان سه رییس جمهور ناراضی از حوزه اختیارات خود این تنها محمد خاتمی بود که تلاش کرد از طرق قانونی اختیارات رییس جمهور را افزایش دهد. او در سال ۸۱ لوایح دو قلو را به مجلس ارائه کرد. یک لایحه در مورد تبیین (افزایش) اختیارات رئیس‌جمهور و لایحهٔ دیگر در مورد اصلاح قانون انتخابات بود. این لوایح با وجود موافقت مجلس توسط شورای نگهبان رد شد و نمایندگان مجلس ششم تصمیم بر استعفای جمعی و تحصن گرفتند. محمد خاتمی نیز تهدید به استعفا کرد. اما عاقبت لوایح توسط خاتمی باز پس گرفته شد. پس از آن دیگر نه احمدی نژاد و نه روحانی تلاش قانونی برای افزایش اختیارات خود انجام ندادند.

- در میان جریان‌های سیاسی اصولگرایان محدود بودن اختیارات رییس جمهور را نمی‌پذیرند و عموما رییس جمهور را فقط در قامت رییس دستگاه اجرایی کشور به حساب می‌آورند و نه بیشتر. این دیدگاه به نوعی رییس جمهور را هم راستای سران قوه مقننه و قضائیه می‌بیند. این در حالی است که عده‌ای دیگر معتقدند رییس جمهور اختیاراتی بیش از ریاست قوه مجریه و جایگاهی فراتر از دو قوه دیگر دارد. این عده به اصل ۱۱۳ قانون اساسی استناد می‌کنند که می‌گوید "پس از مقام رهبری رئیس جمهورعالی‌ترین مقام رسمی کشور است و مسئولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه مجریه را جز در اموری که مستقیما به رهبری مربوط می‌شود، بر عهده دارد." محمود احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری خود چند باری با استناد به این اصل در مقابل قوای مقننه و قضائیه ایستاد.

 

۴- شاید همین نارضایتی ها پیرامون حدود و اختیارات رییس جمهور است که باعث شده در سال‌های اخیر به صورت جسته و گریخته بحث‌هایی درباره تغییر سیستم سیاسی کشور از نظام ریاستی به نظام پارلمانی مطرح شود. هر چند این طرح‌ها و بحث‌ها تاکنون به جایی نرسیده، اما بخشی از سیاستمداران کشور که عموما هم در جریان اصولگرا حضور دارند معتقدند که باید این تغییر صورت گیرد تا نظام کاراتر شود. در سال ۹۰ نیز رهبر معظم انقلاب در سفر به کرمانشاه در این باره سخن گفتند. ایشان تاکید کردند: «امروز نظام ما نظام ریاستی است؛ یعنی مردم با رأی مستقیمِ خودشان رئیس جمهور را انتخاب می‌کنند؛ تا الان هم شیوه بسیار خوب و تجربه شده‌ای بوده است. اگر یک روزی در آینده‌های دور یا نزدیک احساس شود به جای نظام ریاستی مثلاً نظام پارلمانی مطلوب است هیچ اشکالی ندارد؛ نظام جمهوری اسلامی می‌تواند این خط هندسی را به این خط دیگر هندسی تبدیل کند؛ تفاوتی نمی‌کند.»