اختصاصی فصل6: انتخابات مجلس دوم شورای اسلامی در شرایط گفتمانی و سیاسی خاصی شروع به کار کرد. به لحاظ گفتمانی جنگ و تا حدودی صدور انقلاب مسئله اساسی کشور بود. و به لحاظ سیاسی نیز شرایط کشور تا حد زیادی تثبیت شده بود و نظام اسلامی توانسته بود شرایط امنیتی ناشی از ترورها را پشت سر بگذارد و تمام مخالفین خود را در داخل و خارج کشور کنار بزند. در این شرایط رقابت اصلی میان نیروهای انقلابی و وابسته به تفکر امام بود. و جنگ محور تبلیغات انتخاباتی بود.
ایران در 26 فروردین 1363 برای انتخاب نمایندگان دومین دوره مجلس شورای اسلامی به پای صندوق های رأی رفت. شاید تحلیلگران حدس می زدند که فضای اقتصادی ناشی از جنگ و تحریم های آمریکا روحیه انقلابی مردم را تضعیف کرده باشد. اما در عمل این گونه نشد. پیروزی های رزمندگان در جبهه ها و شکست نیروهای ترور در داخل و به حاشیه رانده شدن بسیاری از مخالفین انقلاب بار دیگر روحیه انقلابی مردم را بازسازی کرده بود. بر اساس آمار منتشر شده توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در این دوره 1584 نفر برای رقابت نهایی ثبت نام کردند که از این تعداد صلاحیت 1275 نفر توسط هیئت های اجرایی و نظارت احراز شد که از این تعداد هم تعداد 115 نفر از ایشان انصراف دادند. و یکی از اتفاقات جالب توجه این انتخابات این است که علی اکبر ناطق نوری در حالی در دور دوم از تهران به مجلس راه یافت که خودش دور اول انتخابات را به عنوان وزیر کشور برگزار کرده بود.
میزان مشارکت در انتخابات مجلس دوم 65 درصد اعلام شد که نسبت به انتخابات مجلس اول جهش چشمگیری را نشان می دهد. وزارت کشور واجدین شرایط رأی دادن را 24 میلیون و 143 هزار نفر اعلام کرد. که از این تعداد در حدود 15 میلیون و 607 هزار نفر در پای صندوق های رأی حاضر شدند و آرای خود را به داخل صندوق ها ریختند. یعنی چیزی در حدود 65 درصد میزان مشارکت. برطبق گزارشات موجود در استان کردستان میزان مشارکت 3 برابر و در استان سیستان و بلوچستان میزان مشارکت 2 برابر نسبت به مجلس اول افزایش یافته بود. و در مرحله اول 121 نماینده و در مرحله دوم 130 نماینده برای حضور در این دوره قانون گذاری انتخاب شدند.
در میان دو فهرست اصلی تهران که متعلق به حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز بود 25 نام مشترک دیده می شد. یعنی این که نظام کاملاً به سمت یکسان سازی نیروها پیش رفته و حتی به کار بردن واژه رقابت میان نیروهای مورد اعتماد نظام هم اشتباه است. چرا که در صورت وجود فضای رقابتی تا این میزان اشتراک در میان لیست های انتخاباتی معنا ندارد. و رقابت میان شرکت کنندگان و احزاب سیاسی حاضر در صحنه انتخابات تقریباً معنا نداشته و همه نسبت به یکسری اصول که همانا آموزه ها و رهنمودهای انقلابی امام خمینی بود اشتراک نظر داشتند. در ساعت 8 صبح مورخه 7 خرداد 1363دومین دور مجلس شورای اسلامی کار خود را آغاز کرد. سعید امانی ریاست هیئت رئیسه سنی را برعهده داشت و احمد امیر زاده نائب رئیس سنی بود تا نهایتاً مرد خاطره های نظام هاشمی رفسنجانی در این مجلس هم به ریاست برگزیده شود و محمد یزدی و مهدی کروبی و ربانی املشی نواب رئیس باشند.
بر اساس آمار اگر نمودار توزیع سنی نمایندگان مجلس دوم را ترسیم کنیم اکثریت مجلس در گروه سنی 35 تا 54 سال بودند که این به این معنا است که مجلس دوم مجلسی جوان به لحاظ سنی و البته کم تجربه به لحاظ سابقه و تجربه مدیریتی بود. نمایندگان مشترک با دوره اول 105 نفر بود و 10 نفر از نمایندگان در این دوره به شهادت رسیدند. سعید امانی با 69 سال پیرترین و هادی غفاری با 34 سال سن جوان ترین نماینده این دوره بودند. هادی غفاری در مجلس اول هم جزو جوان ترین منتخبین مجلس به شمار می رفت. همچنین این مجلس به لحاظ کیفیت تحصیلات نمایندگان نسبت به مجلس اول فقیرتر بود. و این مسئله بر روی کیفیت تصمیمات کمسیون ها و مصوبات نهایی مجلس تأثیرگذار بود. عضویت در کمسیون های مجلس دوم بر اساس تخصص نبود. بلکه از روی تعهد و تجربه افراد و یا برخی مصالح امنیتی و حزبی و یا روابط شخصی بود.
با شروع به کار مجلس دوم آن اتحاد اولیه تحت تأثیر اختلافات رئیس کابینه و رئیس جمهور به اتحادی شکننده تبدیل شد. نیروهای داخل نظام که خیالشان از بابت استقرار نظام سیاسی و حذف مخالفان داخلی و خارجی خیالشان تا حدود زیادی آرام شده بود در برابر یکدیگر صف آرایی کردند. این صف آرایی در مجلس سوم به اوج خود رسید و آثارش تا به امروز نیز مشهود است. چالش عقیدتی و مدیریتی نخست وزیر وقت میرحسین موسوی با رئیس جمهور و رهبری فعلی نظام؛ کابینه جنگ را به مشکل کشانده بود و حتی کار را برای نمایندگان سخت کرده بود.
از مهمترین موصوبات دوره دوم قانون گذاری تصویب کلیات مربوط به قانون مطبوعات و آغاز به کار شورای عالی انقلاب فرهنگی می باشد. البته با توجه به اوضاع جنگی کشور بیشتر وقت نمایندگان صرف نطق هایی برای اتحاد بیشتر و و لزوم دفاع و توجه به مناطق جنگ زده و وضع قوانین جنگی و تشویق مردم برای شرکت در جبهه ها شده بود.
این مجلس با 28 کمسیون دائمی و 3 کمسیون خاص و ویژه داشت که برخلاف ماده 334 آئین نامه داخلی مجلس نمایندگان بر اساس سوابق تحصیلی و نوع مهارت مدیریتی و رعایت سوابق تحصیلی برای عضویت در این کمسیون ها انتخاب نشده بودند. در این دوره تعهد انقلابی بر تخصص ارجهیت داشت. در 540 جلسه علنی مجلس دوم 318 طرح و لایحه از میان 566 طرح و لایحه پیشنهادی برای مدیریت کشور در زمان جنگ مصوب شد. و حدود 30 طرح و لایحه نیز توسط شورای نگهبان مردود شناخته شد.
در این مجلس 5744 تذکر به مسئولین اجرایی داده شد. که بیشترین سهم برای وزارت راه و ترابرای 614 تذکر، وزارت بهداشت و درمان 595 تذکر و کشاورزی 594 تذکر بود. و سازمان انرژی اتمی با 1 تذکر در رتبه آخر قرار داشت. در این مجلس هیچ وزیری استیضاح نشد. که نقش هیئت رئیسه و مدیریت مرحوم هاشمی رفسنجانی در این باره پررنگ و برجسته است.
ماجرای 99 نفر
در سال 1364 با توجه به اکثریت جناح راست در مجلس احتمال این که میرحسین موسوی برای بار دوم به نخست وزیری برگزیده شود بسیار ضعیف بود. میان یاران سابق در این دوران بر سر نحوه مدیریت اقتصادی کشور اختلاف نظر افتاده بود. پس 135 نفر از نمایندگان مجلس به امام نامه نوشتند و از ایشان درباره انتخاب مجدد میرحسین موسوی و دولت وی درخواست ارشاد و رهنمود کردند. این کارهای جناح چپ و خط امامی ها برای همیشه در ذهن و حافظه جناح راست ثبت شد که هرجا به مشکل برخورد می کردند پای امام و دفتر امام را به میان می کشیدند و اختلافات را به سود خود تمام می کردند. در این ماجرا هم موضوع به نفع خط امامی ها تمام شد و امام توصیه نمودند که بنا بر شرایط جنگی کشور تغییر عالی ترین مقام اجرایی کشور به صلاح نمی باشد و لزوم رأی مجدد به دولت میرحسین را یادآور شدند. در ابتدا امام علی رغم توصیه به حفظ رئیس دولت اما حق رئیس جمهور و مجلس را برای انتخاب نخست وزیر محترم شمردند. اما پس از چند روز محسن رضایی نزد ایشان رفت و تغییر نخست وزیر را به صلاح ندانست. در این شرایط رئیس جمهور صلاح را در تغییر کابینه می دید. اما به لحاظ شرعی خود را مکلف به دستور ولی فقیه زمان می دانست. لذا از امام خواستند که حکم کنند. امام حاضر به اعلام حکم نشدند. لذا در جلسه ای که با حضور آیت الله مهدوی کنی، جنتی، یزدی و ناطق نوری برگزار شد امام اعلام فرمودند که به عنوان یک شهروند انتخاب غیر از میرحسین را خیانت به اسلام می دانند. با این اعلام نظر، رئیس جمهور اعلام نمود که حجت بر من تمام شد و کابینه میرحسین را به مجلس معرفی نمود. در این دوره دولت دوم میرحسین از 24 وزیر پیشنهادی با 22 وزیر کار خود را آغاز نمود. دو وزیر بعدی هم چند روز بعد کار خود را آغاز کردند.
تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام
به سبب اختلافاتی که میان مجلس و شورای نگهبان بود کارهای دولت برای اداره مملکت معطل و بر زمین می ماند. لذا آیت الله خامنه ای رئیس جمهور وقت در بهمن 1366 نامه ای برای حضرت امام ارسال کردند و در این باره کسب تکلیف نمودند. امام نیز به تاریخ 17 بهمن 1366 در پاسخ این نامه مصلحت نظام را از امور مهمه دانستند که غفلت بردار نیست و با توجه به این که جمهوری اسلامی را تابلوی تمام نمای حل معظلات خویش در جهان اسلام معرفی نمودند؛ دستور دادند تا مجمع تشخیص مصلحت نظام تشکیل شود. این مجمع در اصلاح قانون اساسی سال 1368 در قانون اساسی گنجاده شد.
مسعود طبری
اختصاصی فصل6: علی رغم تأکید امام در 21 مهر 1364 تعداد 99 نفر از نمایندگان منتسب به جناح راست به رهبری آیت الله آذری قمی به کابینه میر حسین رأی منفی دادند. از مجموع 261 رأی مأخوذه 73 نفر رأی منفی و 26 نفر رأی ممتنع دادند.