اختصاصی فصل6: حسن روحانی رئیس دولت ایران می گوید مجلس اول شورای اسلامی که شورای نگهبان هم نبود، بهترین مجلس ایران می باشد. به واقع نیز این چنین است. یکی از اهداف انقلابیون در بهمن 1357 زنده ساختن بسیاری از آرمان های انقلاب مشروطه بود. و مهم ترین رکن انقلاب مشروطه نیز مجلس قانون گذاری محسوب می شد؛ به همین جهت انتخابات اولین دوره مجلس بعد از انقلاب اسلامی حائز اهمیت فراوان بود.

در 24 اسفند 1358 یعنی یک سال پس از پیروزی انقلاب زنگ برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی که تا آن زمان هنوز "مجلس شورای ملی" نامیده می شد به صدا در آمد. این انتخابات را باید دمکراتیک ترین انتخابات مجلس تا به امروز بنامیم. مجلس اول مجلسی شد برای تمام فصول.

وزارت کشور تعداد واجدین شرایط شرکت در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی را 20 میلیون و 857 هزار نفر اعلام کرد. که از این تعداد 10 میلیون و 576 هزار نفر در انتخابات شرکت کردند. یعنی حدود 51 درصد از واجدین شرایط شرکت در انتخابات. دور دوم این انتخابات نیز در 19 اردیبهشت 1359 انجام شد؛ و آئین بازگشایی مجلس در مورخه 7 خرداد 1359 با پیام امام برگزار گردید. مهمترین ویژگی منتخبین در این دوره قانون گذاری این بود که بیشتر نمایندگان از میان زندانیان سیاسی بودند.

با آن که در این انتخابات اقتضاعات دموکراسی به میزان قابل توجهی رعایت شده بود اما میزان مشارکت مردم نسبت به رفراندوم جمهوری اسلامی و انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری که پیش تر برگزار شده بودند، پائین تر بود. تقریباً در نیمی از 24 استان کشور در آن زمان، یعنی در10 استان رقم مشارکت کمتر از 50 درصد گزارش شده بود. استان کردستان با 22 درصد پائین ترین سطح مشارمت را داشت؛ که با توجه به فضای خاص سیاسی این استان و حضور احزاب و گروه های مخالف نظام جدید رقم معناداری می باشد. البته مطالعه میزان مشارکت مردم کردستان در انتخابات مختلف تا به امروز نشان می دهد که مردم این استان یا انتخابات را تحریم می کنند و میزان مشارکت در این استان بسیار پائین می آید و یا رویه ای غیر از خواسته حاکمیت در پیش می گیرند و به کاندیداهای غیرحاکمیتی رأی بالا می دهند.

 انتخابات اولین دوره مجلس بدون نظارت استصوابی شورای نگهبان برگزار شد. تاریخ ثبت نام از 22 بهمن تا 4 اسفند 1358 تعیین و در مجموع 1900 نفر برای رقابت ثبت نام کردند که از این تعداد 540 نفر برای نمایندگی تهران کاندیدا شده بودند. 18 نماینده اول تهران که در دور اول پای به صحن مجلس گذاشتند همگی بیش از یک میلیون رأی اخذ کردند. فخرالدین حجازی با یک میلیون و 586 هزار و 759 رأی بالاترین و مهدی شاه آبادی با 648 هزار و 422 رأی کمترین میزان آرا در میان منتخبین تهران را به خود اختصاص دادند.

سه فهرست اصلی که موفق شدند در مجلس اول نماینده داشته باشند عبارت بودند از: «فهرست بزرگ ائتلاف» که معروفترین گروه هایی که از این لیست حمایت می کردند عبارت بودند از: جامعه روحانیت مبارز، حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی. «فهرست گروه همنام» را نهضت آزادی ایران و برخی نیروهای ملی و مذهبی حمایت می کردند. و فهرست سوم «دفتر همکاری مردم با رئیس جمهور» نام داشت که دکتر حسن حبیبی نامزد مشترک در میان هر سه فهرست بود و موفق شد رتبه دوم در انتخابات تهران را کسب کند. 79 نامزد شهرستان ها نیز در دور اول به مجلس راه پیدا کردند.

 یکی از نکات مهم که در این انتخابات جلب توجه می کند حضور 115 نماینده با گرایش مستقل می باشد. یعنی در حدود 43 درصد منتخبین دور اول مجلس شورای اسلامی از میان کاندیداهای مستقل و بدون وابستگی به گروه های سیاسی و احزاب بودند. آن هم در دورانی که فعالیت سیاسی احزاب و گروه های سیاسی نسبت به امروز آزادتر بود.  

ریاست سِنی مجلس اول با مرحوم دکتر یدالله سحابی بود؛ و نائب رئیس اول سنی مرحوم مهندس مهدی بازرگان. اعتبار نامه 12 نماینده در این مجلس به تأئید نمایندگان نرسید و رد شد. و در نخستین جلسه رسمی مجلس مرحوم هاشمی رفسنجانی مرد خاطره ساز سیاست ایران به ریاست برگزیده شد؛ و سید اکبر پرورش، سید محمد موسوی خوئینی ها، حبیب الله عسگراولادی، محمد یزدی و سید محمد خامنه ای به عنوان نواب رئیس برگزیده شدند. در همین جلسه درباره تغییر نام مجلس از "مجلس شورای ملی" به "مجلس شورای اسلامی" تبادل نظر شد و نهایتاً در تیرماه 1359 "مجلس شورای ملی" به "مجلس شورای اسلامی" تغییر نام و تغییر ماهیت داد.

در این مجلس عدم کفایت سیاسی سید ابوالحسن بنی صدر نخستین رئیس جمهور اسلامی ایران رأی آورد و آزادی گروگان های سفارت آمریکا که به پایان ظاهری مناقشه گروگان گیری انجامید هم در همین مجلس تصویب شد. نمایندگان در این دوره از قانون گذاری 625 جلسه علنی و 16 جلسه غیر علنی برگزار کردند که نزدیک به 2400 ساعت زمان بُرد. این حجم از کار و فشردگی جلسات و حجم بالای مصوبات ارتباط مستقیم با شرایط خاص پس از انقلاب و تغییر رژیم و تلاش برای استقرار نظام سیاسی جدید دارد.

در مجلس اول 31 بار صحبت از کابینه شد؛ و در مجموع 102 وزیر از این مجلس رأی اعتماد گرفتند و 12 نفر هم با مخالفت مجلس از ورود به کابینه و دولت ناکام ماندند. اولین مجلس 28 کمسیون دائمی داشت و با 8 کمسیون ویژه و خاص به وظایف خود رسیدگی می کرد؛ و در 6 خرداد 1363 به کار خود پایان داد.

جنگ ایران و عراق و ترور دو مشکل اساسی مجلس اول بود. به گونه ای که در طی 4 سال 32 نفر از نمایندگان شهید شدند. و جایگزینی نمایندگان به جای مسئولینی که شهید می شدند سبب شد تا 17 نفر از نمایندگان مجلس اول استعفا بدهند؛ که سرآمد ایشان عبارت بودند از: سید علی خامنه ای رهبری امروز نظام، سید محمد خاتمی، دکتر مصطفی چمران، احمد توکلی، احمد ناطق نوری،محمدعلی رجایی و دکتر محمدجواد باهنر؛ که از جمله ی نمایندگان مستعفی برای پر کردن خلاء مسئولینی بودند که به واسطه ترور به شهادت رسیده بودند.

مهمترین حوادث رخ داده در زمان مجلس اول عبارتند از: بحران گروگان گیری، قطع کامل روابط سیاسی و دیپلماتیک با ایالات متحده آمریکا، آزادی گروگان های آمریکایی، آغاز جنگ، برکناری بنی صدر، ترور رئیس جمهور محمدعلی رجایی، تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه ها، برگزاری سه دوره انتخابات ریاست جهوری به سبب خلعیت و یا ترور رئیسان جمهور مستقر.

یکی از ویژگی های دوره اول مجلس شورای اسلامی بالا بودن سطح علمی آن بود. فضل الله صلواتی نماینده اصفهان در این مجلس می گوید: «30 نفر از علمایی که در مجلس حضور داشتند مجتهد بوده و سایر اعضا نیز دارای مدرک دکتری یا فوق لیسانس بودند و تعداد محدودی مدرک تحصیلی فوق دیپلم یا دیپلم داشتند». این نماینده سابق می گوید بیشتر اعضای مجلس استاد دانشگاه یا دبیر بودند به گونه ای که شهید رجایی می گفت مثل اینکه در ایران انقلاب فرهنگی انجام شده است.

مسعود طبری