تمام موفقیت فشار دولت 'ترامپ' علیه ایران بستگی به آن دارد که آیا آمریکا می تواند کشورهایی که عمیقا نسبت به کارزار آمریکا علیه جمهوری اسلامی بدبین هستند و مقابل این فشار واشنگتن مقاومت می کنند را هم به تسلیم وا دارد یا نه.
تحلیلگران سیاسی و مقامات این کشورها معتقدند که مقاومت این کشورها در برابر خواست ترامپ؛ ظرفیت آن را دارد که تلاشها برای کاهش صدور نفت ایران را خراب کند.
'دونالد ترامپ' رئیس جمهور امریکا ماه گذشته از توافق هسته ای ایران خارج شد و به تبع آن؛ آمریکا یک بار دیگر اقتصاد ایران را نشانه رفت.
اما سایر طرفهای امضا کننده توافق شامل اتحادیه اروپا و چین که تجارتهای رو به توسعه خود با ایران را از سر گرفته بودند مخالف عقب نشینی آمریکا از توافق هستند و سعی دارند که توافق را زنده نگاه دارند.
آخرین باری که آمریکا فشار بر فروش نفت ایران را بالا برد؛ در دولت ' اوباما' اتفاق افتاد. این ضربه آنقدر بر پیکر جمهوری اسلامی سنگین وارد آمد که اقتصاد آن را بکلی به هم ریخت و رهبر ایران را مجبور کرد به توافق رضایت بدهد و برنامه هسته ای اش را محدود کند.
ایران در سال 2015 فقط وقتی حاضر شد به پای میز مذاکره بیاید که قابل اتکاترین مشتریان نفت ایران که همگی اروپایی بودند داوطلبانه و با یک یورش همگانی خرید نفت از ایران را قطع کردند.
ژاپن و کره جنوبی هم که از متحدان نزدیک آمریکا هستند تحت فشار آمریکا خرید نفت از ایران را بشدت کم کردند.
هند دومین خریدار بزرگ نفت ایران، تحریمهای آمریکا علیه ایران را مشروع ندانست اما به هر حال برای آنکه آمریکا را آرام کند خرید نفت از ایران را بشدت کم کرد.
حتی چین که آن موقع و امروز بهترین مشتری نفت ایران بوده است هم خرید نفت از ایران را محدود کرد. البته با وجود این چین تحریمهای یکجانبه آمریکا علیه ایران را تقبیح کرد و سوگند یاد کرد که با آن مقابله خواهد کرد.
اما آن روزها گذشته است و امروز شرایط فرق کرده است. مسلما برای آمریکا تکرار سناریوی آن روزها دیگر کار چندان ساده ای نیست و تا حدودی چالش برانگیز شده است.
'ریچارد نفیو' از مقامات سابق وزارت خارجه آمریکا که مجری تحریمهای ایران در دولت اوباما بود و امروز از کارشناسان 'مرکز سیاست انرژی جهانی' وابسته به 'دانشگاه کلمبیا' است می گوید:' با این وضعیت آمریکا ممکن است قدری کوتاه بیاید؛ اما نه خیلی زیاد'.
او اشاره می کند:' آنگاه ما روی این قضیه بر سر متحدانمان در اروپا فریاد می زنیم و شاید هم آنها را تحریم کنیم. بر سر هندی ها هم فریاد می زنیم و شاید آنها را هم تحریم کنیم. در حالیکه احتمالا اثر منفی این فشارها رنجی را بر ایران وارد نخواهد آورد'.
دولت ترامپ می گوید که در این ماجرا همانند دولت اوباما عمل می کند و از خریداران نفت ایران می خواهد که خرید نفت از ایران را یا قطع کنند یا آن را بشدت کم کنند. پشتوانه قانونی این فشارها هم تهدید به جریمه کردن تمام شرکتهایی است که به تجارتشان با ایران ادامه می دهند. اگر هر شرکت خارجی با ایران تجارت داشته باشد از دسترسی به بازارهای آمریکا و نهادهای مالی آمریکا محروم خواهد شد.
دولت ترامپ نیز همچون دولت اوباما شش ماه به شرکتهای خارجی مهلت داده است تا داوطلبانه در مورد قطع و یا کاهش خرید نفت از ایران تصمیم بگیرند. 'استیون منوچین' وزیر خزانه داری آمریکا گفته است:' ما همچنان ضمانتهای اجرایی تبعیت از این قانون را تقویت می کنیم'.
اما برخلاف ادوار گذشته؛ این بار خریداران نفت ایران بطور متحد الشکل بر ضد اهداف آمریکا قد علم کرده اند و ظاهرا قصد دارند از قبول خواست آمریکا طفره بروند ؛ مقابل آن مقاومت کنند و جملگی با آن مبارزه کنند. حتی متحدان آمریکا در اتحادیه اروپا که خریداران مهم نفت ایران هستند هم امیدوارند که ایران را در توافق بدون آمریکا حفظ کنند. ایران می گوید که فقط به شرطی در توافق باقی خواهد ماند که بتواند کماکان نفتش را بفروشد.
اما فرض قریب به یقین این است که اگر ایران که اعلام کرده است فعلا در توافق می ماند ؛ نهایتا تصمیم بگیرد آن را رها کند و برنامه هسته ای اش را از نو شروع کند؛ بعضی از کشورها که مقابل تحریمهای آمریکا می ایستند امکان دارد سرانجام بروند سراغ آمریکا و بیش از قبل از نزدیک با او کار کنند.
در سال 2012 تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا داوطلبانه خرید نفت از جمهوری اسلامی را تحریم کردند. سایر کشورها از قبیل ژاپن؛ کره جنوبی ؛ هند هم تحت فشار آمریکا به امید محدود شدن برنامه هسته ای ایران , خرید نفت از ایران را قطع کردند. حتی چین که تحریمهای ایران را تقبیح کرده بود و قسم خورده بود که با آن مقابله می کند خرید نفت از ایران را کم کرد چون می خواست که ایران وارد توافق هسته ای شود.
اما افق امروز متفاوت است. ولوآنکه تهدید آمریکا برای محروم ساختن همه شرکتهایی که با ایران کار می کنند از ورود به بازارهای آمریکا همچنان قوی است؛ اما خریداران نفت ایران قویا از دولت ترامپ حمایت نخواهند کرد و با او همکاری باز نخواهند داشت.
دولتهای اروپایی که مجاهدت کردند نگذارند ترامپ از توافق خارج شود ؛ اعلام کرده اند که طرحی برای قطع خرید نفت ایران ندارند و در محافل خصوصی هم می گویند که امیدوارند اجازه ندهند این اتفاق بیفتد.
اما به هر ترتیب؛ این حقیقت هم غیرقابل انکار است که شرکتهای خریدار نفت ایران وابسته به بازارهای آمریکا هستند و انتظار می رود تحت فشار آمریکا مجبور شوند میزان خرید نفت از ایران را کم کنند البته نه همچون گذشته، پرشتاب .
شرکت نفتکشهای 'مرسک' Maersk Tankers AS دانمارک که بزرگ ترین شرکت کشتیرانی حمل نفت در جهان است ماه گذشته اعلام کرد که تعهداتش برای حمل محموله نفت ایران را قطع خواهد کرد و تعداد ثبت سفارش های موجود را هم کم خواهد کرد.
شرکت معظم نفتی 'توتال' فرانسه هم سرمایه گذاری در میدان بزرگ گاز طبیعی ایران را متوقف کرد.
شرکتهای ژاپنی و کره ای هم که هردو کشور از متحدان نزدیک آمریکا هستند ظاهرا با بغض سرانجام تسلیم فشار دولت ترامپ خواهند شد و از او تبعیت خواهند کرد.
اما این بی میلی متحدان آمریکا امکان دارد تمام تلاشهای ترامپ در مورد دو مشتری بزرگ نفت ایران شامل چین و هند را مخدوش کند. به باور برخی از تحلیلگران امکان دارد یک و یا هردوی این خریداران ، نفت بیشتری از ایران بخرند به خصوص اگر همراه با تخفیف باشد.
چین در ماه آوریل روزانه 671 هزار بشکه از ایران خریداری کرد و هند 604 هزار بشکه . هردو کشور 60 درصد از نفت صادراتی ایران را خریده اند که بیشتر از دو برابر نفتی است که کره جنوبی و ژاپن از ایران خریده اند.
در دور قبلی تحریمها؛ هند تحریم نفتی ایران را به رسمیت نشناخت اما سرانجام برای آنکه هدف تحریم دولت اوباما قرار نگیرد به میزان 20 درصد واردات نفت از ایران را کاهش داد. هند اخیرا هم تصریح کرد که تحریمهای یک جانبه آمریکا علیه ایران را به رسمیت نمی شناسد.
اما با همه این اوصاف؛ هند هم در سکوت کامل تن به تسلیم شدن در برابر تقاضاهای آمریکا خواهد داد و این بار خیلی مکارانه تر از قبل این کار را خواهد کرد. هند عمیقا وابسته به واردات نفت خام است و کنترل قیمت بنزین در پمپ بنزین ها را برداشته است. همین حالا هم بالا رفتن قیمت نفت ضربه ای مستقیم بر مصرف کنندگان هندی وارد آورده است.
سردرد بزرگ حزب حاکم ' نارندرا مودی' نخست وزیر هند هم همین است. این حزب اوائل سال آینده میلادی با انتخابات ملی روبروست.
دولت هند می گوید که به واشنگتن گفته است که هند برای آنکه بهتر بتواند به آمریکا کمک کند نیازمند حسن رابطه با ایران است. هند پشتیبان توسعه بندر مهم ' چابهار' در ایران است. هند و ایران از طریق بندر 'چابهار' یک کوریدور تجاری راه اندازی کرده اند که می تواند یک وزنه تعادل در برابر نفوذ چین بر پاکستان و افغانستان باشد. که البته این در راستای اهداف آمریکا در منطقه است.
یک مقام بلندپایه در نخست وزیری هند در این باره گفته است:' هند به دنبال آن است که آمریکا بطور کامل او را از مقرراتش برای منع تجارت با ایران، مستثنی کند و یا حداقل اینکه مشمول کمترین سطح کاهش تجارت بشود'.
هند یک متحد رسمی آمریکا همچون کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیست ؛ اما مودی یک رابطه ای قوی با ترامپ برقرار کرده است و دولت ترامپ هم هند را ترغیب کرده است که در افغانستان بازیگری سودمند باشد.
' تانوی مادان' تحلیلگر مسائل هند در 'موسسه بروکینگز' واشنگتن می گوید:' آنها کاری خواهند کرد که نهایتا ما از تعامل با ایران عقب بکشیم و عرصه را برای ورود چین به میدان باز بگذاریم به خصوص در مورد چابهار. آیا شما واقعا چنین چیزی را می خواهید؟'. اما چالش چین دشوارتر است.
بزرگ ترین مشتری نفت ایران قول داده است با تهران کار کند تا مبادا سرمایه گذاری رو به رشد و فعالیت تجاری میان دو کشور مختل شود. چین ضمنا استفاده از پول ملی خودش 'یوان' برای تجارت بین الملل مانند تجارت نفت را هم تشویق می کند. تجارت نفت بطور سنتی به دلار انجام می شود. چین همین اواخر قراردادهای نفتی اش برای تحویل در ماههای آینده را بر حسب 'یوان' تنظیم کرد.
امکان دارد چین با حمایت ضمنی اروپا، میزان واردات نفت خود از ایران را بالا ببرد. در آن صورت توافق هسته ای سر جایش خواهد ماند، بدون مشارکت آمریکا. چون ایران تمام آن نفتی را که می تواند به کشورهای دیگر بفروشد و آنها مجبور شده اند نخرند را به چین خواهد فروخت.
'نیکولا کاسارینی' از اعضاء اندیشکده 'موسسه امور بین الملل' در رم اخیرا در یک کنفرانس امنیتی در 'شانگهای' چین گفت: ' همه ما منافع مشترک داریم که توافق ایران را زنده نگاه داریم'.
اروپام**1591**1908
سیاسی
ترامپ
ایران
نفت و تحریم