مازندمجلس:نگاهی به مشاغل پر سود و پر فرصت سال 2017 نشان می‌دهد که پول در اینترنت و کسب و کارهای اینترنتی است. آموزش مجازی، نوشتن کتاب‌های آنلاین، طراحی وب، تخصص تبلیغات در دنیای مجازی، تولید محتوا، تولید اپلیکیشن، آموزش نرم افزار، تعمیر گوشی‌های هوشمند و ... از جمله این کسب و کارهای پر سود در دنیا هستند. شاید از همین‌ رو است که بسیاری از ایرانیان نیز به سمت کسب و کارهای اینترنتی رفته‌اند. از چند سال گذشته که تلگرام و اینستاگرام جای خود را در میان کاربران ایرانی باز کرده‌ کسب و کارهای متعددی در بستر آن برپا شده است. عده‌ای کانال‌های خبری و سرگرمی باز کرده‌اند و در این بین نقش بازاریاب‌های مجازی را ایفا می‌کنند، عده‌ای دیگر نیز کار مبتکرانه‌تری کرده‌اند، بازکردن یک صفحه اینستاگرام و اشتراک عکس‌های مشتری پسند از بدلیجات و محصولات صنایع دستی که قیمت‌های نسبتا معقولی دارد درآمد خوبی را به جیب آنها ریخته است. با این حال اما هستند کسانی که ذوق و فکری خاص دارند. استارتاپ‌ها در این بین سعی کرده‌اند با کژدار و مریز بستر اینترنت ایران بسازند و راه‌حل‌های منطقی‌تر برای رونق بازار یکی از مهم‌ترین صنعت‌های ایران یعنی صنایع دستی پیدا کنند. اما آنها چه می‌توانند برای این صنعت فراموش شده انجام دهند؟
چند وقتی می‌شود که صنایع دستی وارد فضای مجازی و فروش‌ آنلاین شده است، اتفاقی که یا از طریق شبکه‌های اجتماعی و صفحات غیررسمی یا از طریق استارتاپ‌ها رخ می‌دهد. شاید به صراحت بتوان گفت که صنایع دستی و زیورآلات از جمله پیشگامان حضور در شبکه‌های مجازی هستند، محصولاتی که بهترین امکان برای نمایش و عرضه در شبکه‌های مجازی چون اینستاگرام و تلگرام را دارند اما این فضاها تا چه اندازه می‌توانند مورد اعتماد مشتریان باشند؟ شبکه‌های اجتماعی‌ای که امروزه صنایع دستی را عرضه می‌کنند به قدری زیاد شده است که بازار را در اینستاگرام نیز رقابتی کرده است. با این حال اما آنچه که می‌تواند در این بازار رقابتی مشتریان بیشتری به خود جذب کند آن فروشگاهی است که فکر، ایده و خلاقیت را در کنار جذب اعتماد مشتریان داشته باشد. استارتاپ‌های صنایع دستی در زمره این گروه هستند. تیم‌هایی که به کمک افراد زبده و تحصیل‌کرده در زمینه‌های مختلف از صنایع دستی تا تبلیغات و بازاریابی و وب گرد هم آمده‌اند تا در شکوفایی دوباره صنایع دستی و پیوند آنها با زندگی مردم نقشی ایفا کنند. شاید بپرسید که چگونه؟ سیدمرتضی نقیبی، بنیانگذار و مدیرعامل چونک یکی از اولین استارتاپ‌های موفق در زمینه صنایع دستی در این باره به «ابتکار» می‌گوید: «ایجاد ارزش، تغییر در حوزه فرهنگ مصرف مردم و فرهنگ عرضه از جمله مهم‌ترین رسالت‌های استارتاپ‌ها هستند. اگرچه صنایع دستی موضوعی متفاوت دارد اما رویکرد کلی استارتاپ‌ها رعایت شده است. تلاش ما نیز همین بوده تا به وسیله تولیدکنندگان ارزشی تولید کنیم و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهیم و هم در حوزه فرهنگی تاثیرگذار باشیم. تلاش کرده‌ایم هم در فرهنگ تولید و عرضه تاثیرگذار باشیم و هم در فرهنگ سلیقه و ذائقه مردم تاثیر بگذاریم.»
سود و زیان استارتاپ‌ها
اما آنهایی که تولیدکننده صنایع دستی هستند چه سودی از این استارتاپ‌ها می‌برند؟ در یک کلام «کمک به طراحی و ساخت محصولات و رها شدن تولیدکنندگان از محدوده و مرزبندی‌های جغرافیایی» از جمله سودی است که تولیدکنندگان از وجود استارتاپ‌ها می‌برند. نقیبی در این باره می‌گوید: «نکته‌ای که در بحث فروش آنلاین وجود دارد بحث مقیاس پذیری است و اینکه ما دیگر در یک محدوده جغرافیایی فعالیت نمی‌کنیم و سراسر کشور را هم از سمت تولیدکننده و هم از سمت خریدار تحت پوشش قرار می‌دهیم. بنابراین به بزرگ شدن بازار کمک می‌کنیم و در تلاشیم تا بازار را بزرگ‌تر کنیم. بنابراین تولیدکنندگان از طریق استاترتاپ‌ها می‌توانند به بازاری بزرگ‌تر دسترسی داشته باشند و هم روی قیمت‌ها کار کنند و هم فروش بهتری داشته باشند. نکته بعدی این است که با توجه به اینکه چونک یک فروشگاه آنلاین است، کاربران زیادی داریم و فقط صد نفر یا هزار نفر نیستند و شمار کاربران ما بیش از اینها است. در نتیجه می‌توانیم سلیقه مخاطب و مشتریان را پایش کنیم و با توجه به سلیقه مخاطبان به تولیدکنندگان سفارش می‌دهیم و در حوزه مواد و طراحی محصولات به آنها ایده می‌دهیم. در نتیجه آنها می‌توانند به سلیقه مشتری و مخاطب آگاهی بیشتری دارند و می‌توانند محصولات مناسب‌تر و نزدیک‌تری به سلیقه مخاطبان تولید کنند.»
چالش‌های پیش روی استارتاپ‌ها
اما این راه آنچنان نیز بی‌چالش نیست وقتی بستر اینترنت در ایران با چالش‌های مختلفی از جمله سرعت محدود، حجمی بودن، پهنای باند و ... روبه‌رو است. استارتاپ‌ها فارغ از اینکه در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کنند در ایران با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند. مدیرعامل چونک در این باره می‌گوید: «در حوزه فروش آنلاین مشکلاتی وجود دارد که اغلب برای همه استارتاپ‌ها مشترک است و صرفا مربوط به صنایع دستی نمی‌شود و مازاد بر چالش‌هایی است که صنایع دستی مختص به خود دارد. استارتاپ‌های فروش آنلاین در حوزه پرداخت، حمل و نقل و ارسال داخلی، ارسال و پرداخت‌های بین‌‌المللی با چالش روبه‌رو هستیم. چالش‌هایی که با محیا نبودن بسترها و زیرساخت‌ها ایجاد شده است. در حوزه صنایع دستی اما تکرارپذیر نبودن چالش اصلی است. بنابراین تنوع مهم‌ترین اصل در فعالیت استارتاپ‌هایی است که صنایع دستی را به عنوان هدف خود انتخاب کرده‌اند.»
استارتاپ‌های صنایع دستی هرچند توانسته‌اند در مدت زمان کوتاهی که فعالیت خود را آغاز کرده‌اند موفق عمل کنند اما نواقصی نیز دارند. از جمله نواقص‌ فعالیت عمده آنها در زمینه فروش آنلاین است و ابتکار عمل دیگری در آنها دیده نمی‌شود. نقیبی در این باره می‌گوید: «هدف اولیه ما فروش نیست و می‌خواهیم به این غایت دست یابیم و برای رسیدن به آن دست به اقدامی زده‌ایم یعنی تولید محتوای باکیفیت. سعی می‌کنیم در یک زمان مشخص مخاطبان را با هنر و محصولات مختلف و با کاربردهای آن آشنا کنیم. موضوعی که به صورت تخصیصی با آن کار می‌کند و بنیانگذار آن در میان استارتاپ‌ها است ایده خانه ایرانی است. ما سعی کرده‌ایم که چیدمان خانه‌ ایرانی را در تولید محتوای تصویری و ویدیویی و هم در حوزه محتوای مکتوب و تالیفی در نظر بگیریم و سعی کنیم کاربرد محصولات را در چیدمان منزل به مخاطب نشان دهیم و او را راهنمایی کنیم که چطور می‌تواند از آن استفاده کند.»
اینستاگرام رقیب یا همراه
شاید با خواندن این بخش از گزارش به این سوال رسیده باشید که در حضور اینستاگرام و فضای مجازی آیا دیگر جایی برای استارتاپ‌های صنایع دستی باقی می‌ماند؟ نقیبی معتقد است که نه تنها جا برای همه در بازار آنلاین وجود دارد بلکه آنها رقیب استارتاپ‌ها محسوب نمی‌شوند. او می‌گوید: «هر کسی که به این حوزه وارد شود به بزرگ‌شدن بازار کمک می‌کند. البته شاید چالش‌هایی را در عرضه خدمات به وجود بیاورد که دید مصرف‌کننده و خریدار را خراب کند. به عنوان مثال اینکه کالایی مشابه تصویرش عرضه نشود یا با قیمت کارشناسی نشده عرضه شود می‌تواند سبب بدبینی مخاطبان به فروشگاه‌های آنلاین شود اما ما از هر کسی که وارد حوزه فروش و رونق بازار صنایع دستی می‌شود استقابل می‌کنیم.»
حذف واسطه‌ها، آنچه که استارتاپ‌ها سبب شده‌اند
یکی از دلایل گرانی محصولات صنایع دستی در ایران وجود واسطه فروش است. واسطه‌ای که استارتاپ‌ها این ادعا را دارند که توانسته‌اند آن‌ها کنار بزنند. بنیانگذار چونک در این باره می‌گوید: « نه تنها در حوزه صنایع دستی بلکه در بسیاری از حوزه‌ها، محصولات چندین مرحله را پشت سر می‌گذارند؛ تولیدکنندگان، پخش‌کننده، فروشنده و مصرف‌کننده نهایی. کاری که استارتاپ‌ها می‌توانند انجام دهند این است که حداقل یک واسطه از این زنجیره را حذف کنیم. مثلا نقش کسی که فیروزه کوبی را در تهران برعهده دارد حذف کنیم.
ما لیست قیمتی از تولید کننده می‌گیریم و مشابه قیمتی که تولیدکننده به ما اعلام می‌کند در وب سایت درج می‌کنیم و کمیسیون را از تولیدکننده می‌گیریم. بنابراین استارتاپ‌های صنایع دستی در قیمت گذاری تاثیرگذار خواهند بود.» او ادامه می‌دهد: «قطعا استارتاپ‌ها می‌توانند در حوزه حذف واسطه تامین مواد اولیه برای تولیدکنندگان نیز ورود کنند اما اینکه ورود به این حوزه تحت قالب یک استارتاپ مجزا باشد شاید نتواند موفقیتی کسب کند. چونک نزدیک به 3 سال است که در زمینه صنایع دستی فعالیت می‌کند و با روش‌های مختلف از تاثیرگذاری ذهنی تا مارکتینگ توانسته‌ایم اعتماد شبکه‌ای از تولیدکنندگان را جلب کنیم. تامین مواد اولیه بدون واسطه یکی از اهدافی است که ما در سال‌ آینده آن را دنبال می‌کنیم و امیدواریم که تولیدکنندگان بتوانند مواد اولیه خود را در سال 97 از طریق سایت چونک تامین کنند. این طور قطعا می‌تواند بخشی از قیمت محصولات صنایع دستی کاسته شود.»
خصوصی بمانند یا دولتی شوند
این روزها در عرصه اقتصادی زیاد خصوصی سازی سخن به میان می‌آید اما از سوی دیگر بارها گلایه‌هایی از عدم حمایت استارتاپ‌ها از سوی دولت نیز به گوش می‌رسد. با این حال استارتاپ‌های صنایع دستی کدام را انتخاب می‌کنند، دولتی شوند یا خصوصی بمانند؟ نقیبی می‌گوید: «ما به شدت علاقه‌مندیم که سر و کارمان به حاکمیت نیفتد و حتی عطای حمایت مادی و معنوی‌شان را به لقایش بخشیده‌ایم. چرا که وقتی قرار است دولت از استارتاپ‌ها حمایت کند سر و کله مجوزها و خوان‌های مختلف پیش کشیده می‌شود که واقعا دست و پاگیر است و سرعت رشد را کند می‌کند. ما با مردم سر و کار داریم و این مردم و مخاطبان هستند که استارتاپ‌ها را انتخاب می‌کنند. بنابراین تمرکز ما بر جلب اعتماد مردم است. سعی می‌کنیم که مخاطبان خودمان را پیدا کنیم و سلیقه‌های آنها را بشناسیم و برای آنها کار کنیم.»