مازندمجلس: در ماه‌های اخیر گاه و بی‌گاه با انتشار آمار نجومی کسری صندوق‌های رفاهی مواجه بوده‌ایم. ارائه این اخبار از سوی مدیران و مقامات مختلف این ظن را ایجاد کرده است که در حوزه رفاه و تامین اجتماعی، صندوق‌ها با نوعی بحران مواجه هستند؛ بحرانی که به‌نظر بسیاری از کارشناسان از زمان دولت دهم آغاز شده و گویا همچنان مردم و دولت با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این همه درحالی است که اخیرا برخی مقامات ازجمله معاون رفاه اجتماعی وزارت کار، از تلاش دولت برای بیمه کردن جمعیت شاغل کثیر دیگری یعنی "دستفروشان" هم خبر داده است.
محسن ایزدخواه (معاون پیشین سازمان تامین اجتماعی و رئیس اسبق هیئت مدیره صندوق بیمه اجتماعی، روستائیان و عشایر) با ارائه یک شَمای کلی از وضعیت صندوق‌های رفاه اجتماعی کشور گفت: هم‌اکنون حدود ۲۴ صندوق بیمه‌ای و بازنشستگی داریم که اکثر آنها مربوط به صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی اختصاصی سازمان‌ها و نهادها مانند صندوق بازنشستگی شرکت ملی نفت و شهرداری هستند؛ اما مهمترین صندوق‌های کشور، صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی عمومی شامل صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق بیمه تامین اجتماعی، صندوق بیمه بیکاری، صندوق بیمه عشایر و روستایی و صندوق بازنشستگی و بیمه نیروهای مسلح است.
شاخص سنجش عملکرد صندوق‌های رفاهی
این کارشناس اقتصادی صندوق‌های بیمه‌ای و رفاهی با تبیین شیوه سنجش عملکرد صندوق‌ها، به مکانیزم شکل‌گیری بحران مالی در صندوق‌ها اشاره کرد و افزود: اگر بخواهیم شاخصی را برای سنجش عملکرد این صندوق‌ها بیان کنیم، باید به شاخص اصلی اتحادیه جهانی صندوق‌های بیمه و بازنشستگی و همچنین شاخص سازمان بین‌المللی کار(ILO) اشاره کنیم. این شاخص که «نسبت پشتیبانی» نام دارد، عبارت است از نسبت افرادی که حق بیمه پرداخت می‌کنند به کسانی که از صندوق‌های بیمه و بازنشستگی بهره‌مند می‌شوند. استاندارد این شاخص نزد سازمان‌های بین‌المللی عدد ۵ است و اگر این نسبت برای صندوقی کمتر از این مقدار باشد، متحمل زیان شده، مصارف آن بر درآمدش پیشی گرفته و بار هزینه‌های اضافی خود را بر دوش دولت و جامعه قرار داده و اصطلاحاً در آستانه ورشکستگی است.
تعهدات صندوق‌ها، بیش از حق بیمه‌ها
ایزدخواه با انتقاد از وضعیت مدیریتی صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی در کشور اذعان کرد: متاسفانه از مجموع حدود ۲۰ صندوق رفاهی اختصاصی که به آن اشاره شد، این شاخص به‌طور متوسط برابر رقم ۱.۵ است که نشان می‌دهد ۱.۵ نفر برخوردار به ازای یک نفر پرداخت‌کننده حق بیمه وجود دارد. در صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح و صندوق بازنشستگی کشوری این عدد زیر ۱ است و در سازمان تامین اجتماعی براساس سالنامه آماری سال ۱۳۹۷، این رقم ۴.۲۵ است و در صندوق روستایی و عشایر نیز این رقم بالای ۳۰ است.
وی در این زمینه ادامه داد: سازمان بین‌المللی کار می‌گوید اگر دولت‌ها (در شرایط نزول این نرخ به زیر ۵) در ردیف‌های بودجه تدبیری برای نجات این صندوق‌ها اتخاذ نکنند، عملاً این صندوق‌ها قادر به ادامه کار نخواهند بود. این نشان می‌دهد اکثر صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی ما بدون رسیدگی و برخورداری از رانت حمایت دولتی در بودجه‌ها و برداشته‌شدن از جیب بیت‌المال، قادر به ادامه حیات نخواهند بود و در این زمینه صندوق عشایر و روستایی استثناست.
وابستگی صندوق‌ها به کمک دولت
این عضو پیشین هیئت مدیره صندوق‌های بیمه روستایی و عشایر با تاکید بر این‌که دولت هم اکنون باید برای صندوق بازنشستگی کشوری ۷۶درصد و برای صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح هرساله بالاتر از این رقم در بودجه سالانه خود ردیف پوششی اختصاص دهد تا بتواند این صندوق‌ها را سرپا نگهدارد، اظهار کرد: در صندوق سازمان تامین اجتماعی از مدت‌ها قبل صدای پیشی گرفتن مصارف بر ورودی درآمده است.
معاون اسبق سازمان تامین اجتماعی با بیان این‌که این وضعیت که از زمان دولت احمدی‌نژاد با رویکرد پوپولیستی قوه مجریه صدایش درآمد، متاسفانه هنوز هم در دولت فعلی ادامه دارد؛ افزود: سال‌هاست که واقعیت‌ها و مشکلات صندوق تامین اجتماعی توسط مدیران آن و حتی مقامات وزارت کار بیان و شفاف‌سازی نمی‌شود و این تلاش صورت می‌گیرد که بحران این صندوق نمایان نشود. در اغلب مصاحبه‌های مطبوعاتی مسئولان مربوطه نیز به اشتباه بر این طبل کوبیده‌اند که تنگناها جدی نیست و ما آنقدر پول‌دار هستیم که بتوانیم بر مشکلات غلبه کنیم.
ایزدخواه ضمن اشاره به این نکته که واقعیت سازمان تامین اجتماعی نشان می‌دهد که با کسری منابع شدید مواجه است و هزاران میلیارد تومان تاکنون از بانک‌ها وام گرفته و با کسری ۲۵هزارمیلیارد تومانی روبه‌رو است، تحلیل کرد: ما پیش‌بینی می‌کنیم که در بودجه سال ۹۷ نیز حداقل یک سوم (۳۰هزار میلیارد تومان) با کسری روبه‌رو باشد. پیش‌بینی می‌شود دولت نیز حدود ۱۴۰هزار میلیاردتومان بابت دیون خود به سازمان تامین اجتماعی باید به این صندوق واریز کند که در عمل انجام نمی‌شود. این درحالیست که دولت باید سالانه ۱۰درصد از بدهی‌های خود را به صندوق پرداخت کند و اجازه نیز ندهد که بدهی جدید شکل بگیرد.
وی اضافه کرد: با همه این احوال می‌بینیم که دولت در بودجه سال ۱۳۹۷، تنها دوهزار ۷۰۰میلیارد تومان برای سازمان تامین اجتماعی بودجه گذاشته است؛ درحالی که اگر قرار باشد تنها به تعهدات جاری خود عمل کند،  باید رقمی حدود ۱۵هزار میلیارد تومان در نظر بگیرد.
مشکلاتی که بیمه سلامت برای صندوق‌ها ایجاد کرد
این کارشناس مسائل بازار بیمه‌ای با اشاره به مشکلاتی که در حوزه طرح بیمه سلامت برای صندوق‌ها پیش آمده، گفت: بی‌تدبیری‌هایی که در شورای عالی خدمات درمانی صورت گرفت، منجر به این شد که علاوه بر از دست رفتن هزار و ۵۰۰میلیارد تومان از ذخایر درمانی سازمان تامین اجتماعی، هزینه‌های درمانی برای منابع سازمان تامین اجتماعی طی چهارسال اخیر، دو برابر ۵۲ سال گذشته شود.
ایزدخواه همچنین خبر داد: اکنون بیش از ۱۰ ماه است که سازمان تامین اجتماعی توان پرداخت صورت‌حساب‌های بیمارستان‌های دانشگاهی و دولتی را ندارد که این باعث بی‌اعتباری دفترچه‌های بیمه درمانی بسیاری از بیمه‌شدگان نزد برخی از این بیمارستان‌ها شده است.
صندوق روستایی و عشایر، سپر بلای نظام بیمه‌ای
معاون پیشین سازمان تامین اجتماعی با اشاره به این‌که وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی نیز در حاشیه جلسه تودیع و معارفه رئیس جدید صندوق بیمه عشایر و روستایی بیان کرده‌اند که قرار است یک جمعیت شش میلیون نفری فعال در اقتصاد غیررسمی کشور تحت پوشش‌های بیمه‌ای قرار گیرند، این انتقاد را مطرح کرد: به‌نظر من این برخلاف اهداف توسعه‌ای مدنظر در اساسنامه این صندوق است؛ این درحالی است که معاون وزیر کار نیز اخیراً از برنامه دولت برای بیمه کردن دستفروشان خبر داده است.
این کارشناس مسائل بازار کار با یادآوری این‌که در زمان ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی اساسنامه صندوق بیمه عشایر و روستایی با این هدف تنظیم شد که حداقل در چند سطح مزدی، روستاییان و عشایر را طبقه‌بندی کند، بیان کرد: اگر قرار باشد که شهرنشین‌ها نیز عضو این صندوق شوند، عملاً فرصت بیمه شدن روستاییان و عشایر نیز از بین می‌رود و این صندوق نیز به سرنوشت باقی صندوق‌ها دچار می‌شود. از آنجا که دولت خود یک بدهکار بدحساب است، این اظهارنظر مسئولان که دولت می‌تواند هزینه‌های بیمه‌شدگان جدید را متقبل شود، یک ادعای نابجاست.
این کارشناس در پاسخ به این پرسش که آیا راه‌حلی برای چالش‌های موجود برای صندوق‌ها وجود دارد، گفت: پیشنهاد من این است که باتوجه به قانون ساختار جامع بیمه‌های تامین اجتماعی، بحث لایه‌بندی بیمه‌ها مطرح شده و باتوجه به اینکه به‌زودی پیش‌نویس سیاست‌های ابلاغی نظام رفاه و تامین اجتماعی از سوی مقام معظم رهبری بیان خواهد شد و باتوجه به این‌که در پیش‌نویس آن سیاست‌ها لایه‌بندی بیمه‌های تامین اجتماعی مطرح شده است، می‌توان این شش میلیون نفر را بدون اقدامات تبلیغاتی و شتاب‌زده، باتوجه به این لایه‌بندی‌های جدید بیمه کرد.
همه راه‌ها برای نجات صندوق‌ها
محسن ایزدخواه با تشریح این‌که برای نجات صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی باید سه مجموعه سیاست‌های نجات‌دهنده بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت تدارک دیده شود، بیان کرد: نکته اساسی برای اجرای این سیاست‌های نجات‌بخش این است که باید یک درک و یک فهم مشترک در سطوح عالی مدیریت صندوق‌ها به‌وجود آید و باید این وفاق ایجاد شود.
وی با بیان شیوه‌های مدیریتی مطرح در جهان و اشاره به این‌که؛ ما باید براساس مقاوله‌نامه‌های جهانی که به امضای مقامات همه کشورها رسیده، به نحوه‌ای علمی صندوق‌های بیمه‌ای و وصول حق بیمه‌ها را در چهارچوب محاسبات "اکچوئری" مدیریت کنیم، گفت: در زمینه اداره مالی صندوق‌ها باید علم بیمه‌ای و اکچوئری، بدون شعار تبلیغاتی و با درنظر گرفتن توان مالی دولت و سطح توسعه یافتگی کشور، در رابطه با نرخ حق بیمه و تعهدات صندوق‌ها، درنظر گرفته شود.
این کارشناس اقتصادی با بیان این‌که البته تعدیل سیاست‌های بیمه‌ای و رفاهی مانند تغییر شاخص‌های سن و سابقه بیمه‌شوندگان، افزایش حق بیمه و کاهش سطح پرداخت‌ها و تعهدات ممکن است اعتراض برخی بیمه‌شدگان را برانگیزد، گفت: اگر آن فهم و درک مشترک نسبت به عواقب تعهدات بیش‌ازحد، به صورتِ واقع گرایانه ایجاد شود، این مسئله چندان دست‌وپاگیر نخواهد بود.
دخالت دولتی به مثابه مانع ضد توسعه‌ای
ایزدخواه با انتقاد از دخالت دولت‌ها و بیان این نکته که مشکل دیگری که اکنون داریم این است که دولت‌ها در تمامی سطوح مدیریتی صندوق‌ها مداخله می‌کنند، مطرح کرد: در بسیاری از صندوق‌ها از زمان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد به بعد، نمایندگان کارگری و کارفرمایی چندان تعیین کننده نیستند و دولت‌ها در تعیین جایگاه‌ها و افراد، دست بالا را پیدا کردند. حتی مشاهده می‌شود که طی سال‌های اخیر شش بار مدیران مجموعه شرکت‌های شستا که تامین‌کننده منابع مالی سازمان تامین اجتماعی است، تغییر کرده که این تغییرات به صندوق ضربه زده است. ضربه‌ای که به سه‌جانبه‌گرایی در سال‌های اخیر وارد آمده، موجب شده تا مشکلات بسیاری برای صندوق‌ها به‌وجود آید.