مازندمجلس: به گزارش هنرنیوز ، جواد کامور بخشایش، نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی که کارشناسی و اجرای این نشست تخصصی را بر عهده داشت، در ابتدا ضمن خیر مقدم و تبریک هفته پژوهش، اظهار کرد: حوزه هنری یکی از پیشروان خاطره‌نگاری است و سال‌هاست که به تولید آثار موفق درباره انقلاب اسلامی و دفاع مقدس می‌پردازد.

وی همچنین در تعریف واژه «پژوهش» گفت: پژوهش یک حرکت نظام‌مند برای مشخص کردن مجهول است. در دنیای امروز دانایی یکی از شاخص‌های اصلی در جامعه‌ است و این تعالی، بسته به انجام پژوهش است. در عرصه‌های علوم انسانی، هر جا پژوهش وجود داشته، آن عرصه هم موفق تر بوده است.

کامور بخشایش در بخش دیگری از سخنانش یکی از روش‌های بررسی وضعیت علمی هر کشوری را میزان رفرنس‌هایی دانست که نسبت به مقالات کشورمان داده می‌شود. هر قدر میزان رفرنس‌ها از مقالات ما بیشتر باشد، مرتبه علمی ما بالاتر می‌رود.

وی ضمن تشریح فرایند شکل‌گیری پژوهش، گفت: در حوزه خاطره نویسی، چگونگی یافتن سوژه یکی از مهم‌ترین نکات است. پیدا کردن سوژه برای روایت کردن ابعاد پنهان از تاریخ، باید ویژگی‌های خاص داشته باشد.

کامور بخشایش با تاکید بر اینکه باید به سمت روش تحقیق بنیادین رفت، افزود: روش تحقیق بنیادین، گسترش علم را بیشتر مد نظر دارد. اما سوال این است که در حوزه خاطره نگاری، بر اساس اصول روش های تحقیق چه شیوه هایی را باید اتخاذ کنیم. در این روش‌ها، روش تحقیقی توصیفی در حوزه خاطره نگاری کاربرد دارد و به بیان چراها و چگونگی‌ها اشاره دارد و در حوزه تحقیق به‌ویژه خاطره‌نگاری بسیار مهم است. اگر در فرایند پژوهش و تولید خاطره، به بیان چگونگی و چرایی اشاره کنیم، به بسیاری از نکات به‌راحتی می توان پاسخ داد.

کامور بخشایش تصریح کرد: معتقدم خاطره نه تاریخ است و نه داستان، بلکه خود ژانر مستقلی است.

حجت الاسلام سعید فخرزاده، مدیر دفتر تاریخ شفاهی حوزه هنری، نیز در سخنانی با بیان اینکه امکانات و زمینه‌های پژوهش در جامعه ما به سختی فراهم می‌شود، اظهار کرد: خاطره‌نگاری از مقوله‌های سهل و ممتنع است. خاطره‌نگاری در ذهن عملیات ساده‌‌ای است، اما در واقع زمینه فعالیت‌های زیادی را می‌طلبد و در بخش اعظم آن، نیاز به پژوهش دارد.

این پژوهشگر ادامه داد: در خاطره‌نگاری باید به این نکات و مسائل توجه کرد که معنای خاطره چیست؟ چگونه می‌توان در خاطره به واقعیت‌ها رسید و باید توجه کنیم که جنس خاطره چیست؟ از نظر قالب، خاطرات مکتوب و شفاهی داریم. آیا تفاوتی بین خاطرات مکتوب و شفاهی وجود دارد؟ آیا گزارش‌نویسی یک خبرنگار از صحنه واقعه‌ای خاطره محسوب می‌شود؟ در حوزه علوم انسانی جایگاه خاطره در ادبیات تعریف می‌ شود و یا در تاریخ؟ جایگاه خاطره در فرهنگ عامه چیست؟ دامنه تاثیرات آن را چگونه می‌توان بررسی کرد؟ این‌گونه مسائل، بحث‌هایی است که باید در حوزه پژوهش تاریخ شفاهی بررسی شود.

فخرزاده همچنین اظهار داشت: باید به این سوال نیز توجه کرد که آیا لازم و ضروری است که خاطرات نوشته شده نزدیک به واقعیت‌ها باشد و یا لزومی ندارد که حتما راستی‌آزمایی شده باشد و خاطرات بر مبنای واقعیت باشد. بیشترین رویکرد پژوهشگران در حوزه خاطره، مبحث ادبیات است و ممکن است این شبه ایجاد شود که مانند داستان و شعر اجازه نداریم از بافته ها و یافته های ذهنی استفاده کنیم. داستان نویسی در قالب اثری که توسط ذهن نویسنده خلق شده پیامش را منتقل می‌کند و حال که خاطره ذیل ادبیات رفته است، باید بپرسیم خاطره‌نگار اجازه دارد مانند ادبیات از تخیل استفاده کند؟ اگر قائل باشیم که تخیل اجازه ورود به کتاب‌های خاطره را ندارد، مسئله پژوهش در خاطره نگاری توجیه و هویت پیدا می‌کند.

وی همچنین عنوان کرد: خاطره‌نگار دفاع مقدس باید حداقل تخصصی را درباره جنگ داشته باشد تا بتواند وقایع را به‌درستی به مخاطب منتقل کند. به همین دلیل هم لازم است خاطره‌نگار، پیش از نگارش اثر، تحقیقی راجع به موضوع انجام دهد.

محمد قاسمی‌پور دیگر محقق و خاطره‌نگار حاضر در این نشست تخصصی با بیان اینکه در تقویم کشور مناسبت‌های بسیاری داریم، اظهار کرد: روش و روش‌شناسی برای مواجهه با این مناسبت‌ها نداریم. این جلسه را به فال نیک می‌گیریم و امیدوارم هفته پژوهش مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

وی افزود: در بحث خاطره‌نگاری با واژه «سوژه» مشکل دارم. در معنای کلان مبحث خاطرات، با امری انسانی مواجه هستیم و خاطره، متمرکز بر فکر و ذهن یک انسان است و بار معنایی سوژه مصادره شده است. کلمه «موضوع» در مقایسه با «سوژه» بدون گارد و بی‌حاشیه‌تر است.

قاسمی‌پور با بیان اینکه گاهی سهل‌انگاری‌های زیادی در انتخاب موضوع توسط خاطره‌نگاران و پژوهشگران تاریخ شفاهی دفاع مقدس یا انقلاب اسلامی صورت می‌گیرد، عنوان کرد: درنگ‌هایی که باید مبتنی بر مشاهده و پژوهش و تحقیق باشد، اتفاق نمی‌افتد. متاسفانه افراد بدون مطالعه و داشتن اطلاعات تاریخی درست، دست به انتخاب می‌زنند و گاهی انگیزه‌های گذرا و رقابت‌هاست که معیار انتخاب موضوع می‌شود.

وی همچنین گفت: مبانی اخلاقی در انتخاب سوژه باید رعایت شود و با مراقبت باید جلو برویم و مسیر را هم بر همان مبنا، گام به گام جلو برویم. موضوعات کارشناسی نشده را که در دستور کار قرار می‌گیرد، زیاد دیده‌ایم. تیم‌هایی که در عرصه خاطره‌پژوهی کار می‌کنند باید تحت آموزش قرار بگیرند تا هم مبانی اخلاقی برایشان به دقت تشریح شود و هم کمک شود در مسیر انتخاب درست موضوع گام بردارند.

این محقق و خاطره‌نگار تصریح کرد: موفق‌ترین خاطره‌پژوهی‌ها که در چند دهه اخیر در کشور رخ داده، برآمده از همدلی و انس بین صاحب خاطره و پژوهشگر (خاطره‌نگار) است. وقتی اثر پژوهشی به توصیه نوشته شده، معمولا ویژگی‌های مطلوب را نداشته است. افراد موفق در این عرصه باید تجربه‌های خود را بگویند. نحوه ارتباط گیری و کار خاطره‌نگاری باید مبتنی بر فرهنگ و باورهای خودمان باشد. چرا که ابزار و آموزش های موجود در تاریخ شفاهی، حاصل ترجمه‌‌ و برآمده از اطلاعات منابع غربی است و بومی نشده اند.

قاسمی‌پور همچنین در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: در حالی که رابطه دقیق خاطره با ادبیات و تاریخ را نمی‌دانیم، سینما نیز بر خاطرات شفاهی تاثیرگذار بوده است. اثری به نام «دا» که بسیار مطرح است در حوزه خاطرات شفاهی منتشر شد و در پایان‌نامه دکترای یک دانشگاه معتبر دیدم که از آن با عنوان «رمان دا» یاد شده بود. متاسفانه هنوز بسیاری از صاحب‌نظران به شناخت دقیقی از خاطرات و تفاوت آن با رمان و ادبیات داستانی نرسیده‌اند.

وی ادامه داد: باید بخش قابل توجهی از بودجه مالی و زمانی خود را صرف مطالعه و تحقیقات آغازین یک اثر خاطره‌نگاری کنیم. در کار خاطره، راوی‌شناسی، پیش، حین و بعد از نگارش اثر اتفاق می‌افتد. ادعا و شواهدی توسط صاحب خاطره مطرح می‌شود، اما پژوهش لحظه‌ای است که همراه با راوی وارد درونیات او می شویم و آن را راستی‌آزمایی می‌کنیم.

این نویسنده گفت: خاطره‌گیر خوب کسی است که با علم بر اینکه آنچه گفته می‌شود به هر حال گفته راوی است و مسئولیت کلان با راوی است، اما در خاطره نگاری، اقدامات کامل برای اینکه اطمینان از نوشته خود داشته باشد را انجام می دهد. محقق عامل تعیین کننده‌ای است و بخش قابل توجهی از تاریخ گذشته ما بر اساس مشاهدات راویان ثبت شده است. اگر خاطره‌گیران باسواد مقابل راویان قرار بگیرند، می‌توانیم امیدوار باشیم که خاطرات گردآوری شده و ثبت شده جایگاه خوبی پیدا کنند و به منابع علمی، پژوهشی و درسی ورود پیدا کنند و جلوی ورود تحریفات تاریخی را در کتاب‌های خاطرات و تاریخ شفاهی بگیریم.