مازندمجلس: یاسر نورعلی‌وند *
سؤالی که مطرح می‌شود این است که نخست چه عاملی انگلیسی‌ها را همچون فرانسوی‌ها به‌سمت چنین سیاست دوپهلویی سوق می‌دهد و دوم موضع مشترک این دو قدرت اروپایی چقدر می‌تواند برای ایران و تداوم همکاری‌ها با اروپا نگران‌کننده و مسئله‌آفرین باشد.این واقعیت را نباید هرگز فراموش کرد که در یک برآورد کلی، ایران شریک و همکار راهبردی اروپایی‌ها به حساب نمی‌آید. این نکته سبب شده است که رشد روابط با اروپا در سطحی از روابط اقتصادی و تجاری مقطعی و محدود باقی بماند. در شرایط فعلی نیز برجام اگرچه درهای بسته روابط میان ایران و اروپا را گشوده است، اما این روابط به‌دلیلی که در بالا گفته شد هنوز نتوانسته است به سطح روابط سیاسی و امنیتی تسری یافته و شکل راهبردی به خود گیرد. بنابراین تا زمانی که همکاری ایران و اروپا شکل راهبردی به خود نگیرد نمی‌توان انتظار داشت که موضع آنان در قبال موضوعات راهبردی همچون برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران موضعی همسو با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران باشد. در چنین شرایطی، دستور کار سیاست خارجی آنها اتخاذ راهبردی موردبه‌مورد (Case by Case)، یعنی همکاری گزینشی با ایران است. در این چارچوب، هم‌زمان که در برجام به حمایت از ایران می‌پردازند، درباره برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای آن در مقام یک مخالف ظاهر شده و منافع ملی خود را پیگیری می‌کنند. تداوم این سیاست گزینشی نیز تا زمانی خواهد بود که سایر نگرانی‌های منطقه‌ای آنان مرتفع شود.در پاسخ به سؤال دوم باید گفت، به‌طورکلی همواره موضع مشترک اروپایی‌ها برای ایران دردسرساز بوده و هرگاه آنان توانسته‌اند در قبال ایران به یک موضع مشترک دست یابند، موفق شده‌اند فشار نتیجه‌بخشی را به آن وارد کنند. بااین‌حال، صرف موضع مشترک کارساز نبوده و میزان موفقیت آن به عوامل دیگری نیز گره خورده است. میزان همگرایی فراآتلانتیک، میزان همگرایی درون اروپایی، وضعیت قدرت اتحادیه اروپا و اعضای آن، وضعیت ثبات نظام بین‌المللی و منطقه‌ای و در نهایت نوع سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در میزان موفقیت موضع مشترک اروپایی در قبال ایران بسیار تأثیرگذار هستند. در یک توضیح بیشتر باید گفت همکاری میان اروپا و آمریکا (همگرایی فراآتلانتیک) در دوره ترامپ بدترین شرایط تاریخی خود را طی می‌کند و اگرچه فرانسه و انگلیس با ترامپ درباره برنامه موشکی و فعالیت منطقه‌ای ایران هم‌نظری نشان می‌دهند، بااین‌حال دیدگاه‌ها و دغدغه‌های آنان در مسائل مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین در نحوه مواجهه با ایران چندان به هم نزدیک و از یک جنس نیست. همین اختلاف‌نظرها در درون اتحادیه اروپا نیز به چشم می‌خورد؛ برگزیت انگلیس را از دیگر اعضای اروپایی جدا انداخته و دستور کارهای آنان را در پسابرگزیت متفاوت کرده است. علاوه‌براین، اتحادیه اروپا از نظر اقتصادی و امنیتی در شرایط مطلوبی به سر نمی‌برد و از ورود به هر مسئله ثبات‌زدا و تنش‌آفرین جدیدی که چشم‌انداز روشنی برای حل آن متصور نیست، اجتناب می‌ورزد. در این زمینه، اتحادیه اروپا برجام را عامل ثبات منطقه و بسترساز همکاری سازنده با ایران در مسائل منطقه‌ای می‌داند و ورود به موضوع موشکی را در شرایطی که همکاری‌های جدیدی با ایران آغاز كرده به صلاح نمی‌داند و معتقد است که ورود به این مسائل در شرایط کنونی منطقه نه تنها تنش جدیدی با ایران رقم می‌زند، بلکه پایبندی ایران به برجام را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. همین مسئله درباره انگلیس و فرانسه به عنوان کنشگرانی ملی نیز صادق است؛ یعنی با وجود اینکه آنها با برنامه موشکی و فعالیت منطقه‌ای ایران مخالف‌اند، اما این مخالفت را در شرایط حساس کنونی منطقه تا جایی ادامه نمی‌دهند که بیش از این ثبات منطقه‌ای را تضعیف كند. نهایتا اینکه نوع کنش سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز همواره در همگرایی یا واگرایی اروپایی‌ها از یک‌سو و اروپا و آمریکا از سوی دیگر تعیین‌کننده بوده است. یک سیاست خارجی تهاجمی و تنش‌زا موجبات همگرایی و یک سیاست خارجی تعاملی و تنش‌زدا سبب‌ساز واگرایی در میان خود اروپایی‌ها و اروپایی‌ها با آمریکا شده است. سیاست خارجی فعلی ایران یک سیاست خارجی تعاملی و تنش‌زداست که مانع مهمی برای همگرایی و فشار نتیجه‌بخش غرب به ایران می‌شود. مجموعه این عوامل نشان می‌دهد که وضعیت کلی به گونه‌ای نیست که موضع مشترک فرانسه و انگلیس بتواند دست کم در شرایط فعلی برای ایران مسئله‌ساز باشد، اما اگر شرایط در آینده به نحوی رقم بخورد که این عوامل به ضرر ایران تغییر یابد، ‌باید نگران موضع اروپایی‌ها در قبال برنامه موشکی ایران و فعالیت‌های منطقه‌ای آن بود.  
*کارشناس مسائل اروپا و عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات اروپا